In deze aparte B-serie gaan we wat meer in op bijzonderheden die de moeite waard zijn om beter bekeken te worden. Nu eens niet zaken die niet kloppen, maar die juist heel erg kloppen. In deze aflevering:
Vliegtuigen,
en vooral watervliegtuigen en vliegboten, nemen een bijzondere
plek in in het tekenwerk van Henk Kuijpers. De belangrijkste
reden is ongetwijfeld dat ze lekker zijn om te tekenen en dat ze
er gewoon fantastisch uit zien. Gelijk in het eerste boek worden
we al getrakteerd op de schitterende variatie op de Blohm &
Voss BV138 en in de daarop volgende boeken komen we met de
regelmaat van de klok de prachtigste vliegende tuigen tegen.
Een heel speciale band moet Henk wel hebben met de vliegtuigen van de gebroeders Short. Waarschijnlijk heeft hij er een boek van, getuige de grote hoeveelheid Short's die we gevonden hebben en de nauwkeurigheid in details waarmee ze getekend zijn. Ook over Imperial Airways, de luchtvaartmaatschappij die in de dertiger jaren vele lijndiensten in het hele British Empire onderhield, is Henk bijzonder goed gedocumenteerd. Naast de Short's komen er ook een aantal Grumman's in de strips voor, en niet voor niets, zoals zal blijken!
Aan de totstandkoming van dit hoofdstuk van "Het Raadsel van Franka" is veel speurwerk vooraf gegaan. Voor een overzicht van de bronnen, die ik daarbij gebruikt heb, moet je naar het einde van dit hoofdstuk. Direct na de eerste publicatie van deze aflevering heb ik een aantal zeer waardevolle tips van Hugo Kroeze ontvangen, waarvoor dank.
In het hiernavolgende overzicht zien we per boek / publicatie welke vliegtuigen daarin voorkomen. Door op de hyperlink van het vliegtuig te klikken kom je vanzelf bij het betreffende hoofdstuk terecht. Er zijn nog een paar gevallen niet geïdentificeerd. Het spreekt voor zich dat ik mij zeer aanbevolen houdt voor tips.
| 1. Misdaadmuseum | Blohm& Voss BV138 |
| 3. Noorderzon | Blohm& Voss BV138, Vought OS2U Kingfisher, Learjet 35 |
| 4. Wraak | Blohm& Voss BV138, Learjet 35, De Havilland Dragon Rapide, Grumman Albatross |
| 5. Santekraam | Heinkel He 111, Messerschmidt Bf109 |
| 7. Tanden | Short S.23 Empire C-klasse, Short Singapore, Grumman Goose |
| 8. Donderdraak | Short Singapore |
| 11. Atlantis | Lockheed Super Constellation, Short Sandringham, Grumman Mallard, Kuijpers Atlantis, Kuijpers Postvliegtuig |
| 15. Roerganger | Antonov T2, 4-motoren toestel, 2-motorig, Tupolev, Trans Sahara Expresse, Pacific Profit |
| 17. Eigen risico | Lockheed Super Constellation, Raytheon Premier 1, Grumman Mallard, enkelpropellor watervliegtuig |
| Poster Stripwinkel Franka | Blohm& Voss BV138 |
| Epposter 79.51 | Short-Mayo combinatie |
| De Serie 1, Furora | Douglas DC-3 Dakota |
1.16.3.2, 3.3.1.1, 4.10.3.1
In Het Misdaadmuseum koopt Argos Attak de Blohm & Voss BV138 via de vileine Frikko Falegier van de illegale wapenhandel "Cash & Kill" om een staatsgreep mee te plegen in Oceanaqua. Dankzij het onvrijwillige ingrijpen van Jarko hoeft het vliegtuig helemaal niet gebruikt te worden, waarna het omgebouwd wordt tot de Meteo-1, een verkenningsvliegtuig voor de weerkundige dienst. In die hoedanigheid zien we het bewuste toestel in De terugkeer van de Noorderzon tenminste terug en ook in het daaropvolgende deel De wraak van het vrachtschip.
De Meteo-1 komt in De wraak van het vrachtschip aan zijn einde als-t-ie op plaat 21 is neergestort op het eiland, waar Franka ook precies neerkomt. Het doet zijn naam waterboot eer aan door nog een keer als boot te mogen dienen, wanneer Franka, Loloa en Midas er een zeilschip van maken om het wrak van de Noorderzon mee te gaan zoeken. Dat er -bij al dat gezwoeg en geploeter- ook nog afentoe gerust moet worden, zien we op de schitterende poster Hangmat met vliegboot op de achtergrond, die Henk in 1979 voor Stripwinkel Franka maakte. Op deze plaat zien we de omgebouwde Meteo-1 in het water liggen, terwijl Franka in een hangmat ligt en bezig is de vlucht van de vogels in kaart te brengen. Op 4.42.2.1 nemen we niet alleen afscheid van Loloa, maar ook definitief van dit prachtige vliegschip.
Eerste afbeelding: 4.14.3.2
Net als de Short S.23 in de Tanden van de Draak is dit ook een opmerkelijk voorbeeld van een "single appearance". Met een slechts marginale functie figureert deze prachtige dubbeldekker op slechts één plaatje van de Wraak van het Vrachtschip. Franka maakt met Kid een tussenstop op het vliegveld van El Ashwad, dat buiten de grote routes ligt, alwaar ze afscheid nemen van Barend Bief, die aan boord stapt van een De Havilland Dragon Rapide van "Flying Carpet Air Charters". En dat was dan dat. Verder zien we dat uitstekend tot in detail weergegeven juweeltje niet meer terug. Schitterend om te zien dat Henk weer eens zoveel zorg en aandacht besteed heeft aan een enkel plaatje.
De De Havilland Dragon Rapide was rond de 2e wereldoorlog een gewild vliegtuig (zie [2], deel 2). Hoewel het oorspronkelijk voor de burgerluchtvaart bestemd was, heeft men er een variant voor de luchtmacht van gemaakt, die onder de naam Dominie door het leven ging. Ook de Nederlands Luchtmacht heeft Dominie's gehad.
Eerste afbeelding: De Serie 1 Furora, in de gevel van de Dakota Disco.
Uiteraard mag de fameuse Dakota, oftewel de Douglas DC-3, niet ontbreken. Toch komt die niet echt ergens als vliegtuig voor in een verhaal, maar enkel als gevelversiering in een zeefdruk uit De Serie deel 1. Daar zien we Furora op straat langs de Dakota Disco lopen en diens gevel wordt (vanzelfsprekend) opgesierd met de voorkant van een Dakota, een beetje in de trant van de diverse Cadillac-gadgets in de Cadillac Club.
En als ik me niet sterk vergis, staat de Dakota ook op het vliegveld van Saint Kitts in Eigen Risico plaatje 17.18.2.1 en 17.19.1.1 als een van de "aftandse vrachtkisten, halfvol obscure lading".
Eerste afbeelding: 4.24.1.1
In de Wraak van het Vrachtschip wordt er door de US Air Force naar Franka gezocht, nadat de Meteo-1 in zee is gestort. Mijn vermoeden dat het een Grumman Albatross moest zijn, werd direct na publicatie van deze site bevestigd.
De geschiedenis
van deze opmerkelijke vliegboot begint in 1946-47. Het vliegtuig
werd voornamelijk gebruikt als reddingsvliegtuig door de
Amerikaanse marine, de luchtmacht en door de kustwacht. Er zijn
er 466 van gebouwd en ze waren in wel 22 landen in gebruik. De
door Henk getekende versie lijkt ontzettend veel op het plaatje
dat op de web-site SEAWINGS -
The Flying Boat web site is te bewonderen.
Op deze site zijn overigens nog veel meer prachtige watervliegtuigen en vliegboten te bewonderen. Van harte aan te bevelen voor de liefhebbers!
De namen van de watervliegtuigen en vliegboten van Grumman hebben allemaal iets met watervogels te maken: de Albatross is een gigant, die oceanen kan oversteken, maar ook heel goed op de baren kan drijven, de Goose is een gans, de Mallard is wat wij in Nederland een wilde eend noemen (de doodgewone huis-tuin-en-keuken-eend, dus, zoals wij die overal tegen kunnen komen). En dan is er ook nog de schitterende Grumman Duck, maar die hebben we bij Henk Kuijpers nog niet gezien; echter wel bij die andere hele grote Nederlandse striptekenaar Martin Lodewijk in Dossier Zondagskind/Zevenslaper.
Eerste afbeelding: 7.36.2.1 en 2
Evenals het watervliegtuig van de US Airforce in de Wraak van het Vrachtschip, was mij aanvankelijk niet duidelijk met welke vliegboot Mai-Mai op plaatje 7.36.2.1 en 2 van de Tanden van de Draak aankomt op het eiland Motok. Een mooi klein tweemotorig toestel, zoals dat veel in het Verre Oosten gebruikt werd. Voorlopig houden we het op de Grumman Goose met de kanttekening dat de gewelfde boeglijn aan de voorzijde er in het echt niet zo sierlijk uitziet. Dus misschien is het toch wel een ander vliegtuig ...
De Grumman Goose dateert van circa 1937 en is een van die geweldige amphibie-vliegtuigen, die Grumman gemaakt heeft. Hij onderscheidt zich van bijvoorbeeld de Grumman Widgeon (de smient) door de intrekbare wielen..
Eerste afbeelding: 11.25.1.1, 17.19.2.1
Kid Kangeroe is na zijn loopbaan bij de meteorologische dienst van Oceanaqua (zie Noorderzon) voor zichzelf begonnen. In De Vlucht van de Atlantis chartert Franka samen met Aura Ax zijn prachtige Grumman Mallard. Henk heeft dit toestel ook gebruikt voor het schutblad van dit boek en tevens als poster o.m. voor Stripgalerie Balloon uit Groningen. En in Eigen Risico komen we Kid met zijn "Flyin' Fish" ook weer tegen vanaf plaatje 17.19.2.1.
Eerste afbeelding: 5.30.3.2
Op een plaatje van Circus Santekraam vinden we twee beroemde Duitse vliegtuigen: de Heinkel He 111 en de Messerschmidt Bf109 (zie verder). Maar waar het in dit plaatje werkelijk om gaat, is natuurlijk het feit dat John Something Smith als valse Herman Goering op West-Franse vliegvelden opdook met de meest verbazingwekkende orders! De juweeltjes van de Luftwaffe dienen slechts als achtergrond.
De Heinkel He111 was tijdens de Tweede Wereld Oorlog een geduchte bommenwerper.
Eerste afbeelding: 11.29.2.1
Hoewel we in deze rubriek eigenlijk alleen verwijzingen op nemen naar bestaande vliegtuigen, moeten we toch twee uitzonderingen maken voor de geweldig ontwerpen van de vliegboot en het postvliegtuigje uit De Vlucht van de Atlantis. Op 11.35.3.1 zien we als identificatie PH-UTURE, een aardige variatie op de PH-reeks die Nederlandse vliegtuigen voeren.
Eerste afbeelding: 11.40.2.2
Het kleine vliegtuigje dat vanaf de Atlantis gelanceerd kon worden voor post en dat in het verhaal nog zo'n opmerkelijke rol speelt (zie Het Raadsel van Franka 11), is vermoedelijk ook een eigen ontwerp van Henk Kuijpers.
Eerste afbeelding: 3.44.4.2, 4.14.2.1
Hoewel de directiejet van Lina Marcopolis me vaag bekend voor kwam, wou het me maar niet te binnen schieten welk vliegtuig het nou ook al weer was. Hugo Kroeze reageerde ogenblikkelijk na het publiceren van deze pagina met de suggestie dat het een Learjet 35 zou kunnen zijn.
We zien het voor het eerst op een klein plaatje (3.44.4.2) in De Terugkeer van de Noorderzon en krijgen een mooie close-up voorgeschoteld op 4.14.2.1 van de Wraak van het Vrachtschip.
Eerste afbeelding: 11.16.2.3, 17.18.2.1
In De Vlucht van de Atlantis vliegt Magnus Ax met zijn vrouw in een "Conny" van Parijs naar Amsterdam en verzucht dat het nooit wat zal worden met de commerciële luchtvaart: "Konijnenhokken noemde mijn vader dit soort voertuigen! Je chartert een héél vliegtuig en nog eet je vriesvoer met je ellebogen tegen je navel!". Op de volgende pagina verklaart hij bovendien aan een journalist, die als enige niet voor Magnus' vrouw, de filmster Victoria Vulcan komt: "Schrijf op! -Vliegtuigen zijn te klein en te vol! Ze kennen géén stijl, géén service, géén tijd! Dat is geen reizen, dat is verplaatsen! En als straks de jets komen wordt het nog erger ... Dan zal de reiziger helemaal gedegradeerd zijn tot wandelende vracht!-". Het is duidelijk dat Magnus dan al rondloopt met zijn plannen om het goede van twee werelden bij elkaar te brengen en de Atlantis zal dat ideaal moeten gaan verwezenlijken.
De Lockheed Constellation komt er in deze episode dus niet zo goed vanaf. Toch is dit vliegtuig., dat vanaf eind veertiger jaren vloog, onder de liefhebbers zeer populair. In Eigen Risico laat Henk Kuijpers de Conny nog een keer terugkomen op het vliegveld van Saint Kitts (17.18.2.1 en 17.19.1.1).
Eerste afbeelding: 5.30.3.2
Zoals we al bij de Heinkel He111 hebben kunnen zien, staat dit beroemde jachtvliegtuig als achtergrond bij een plaatje in Circus Santekraam. De Messerschmidt Bf109 was in de Tweede Wereld Oorlog de grote rivaal van de Spitfire.
Eerste afbeelding: Epposter 1979 nummer 51
Henk Kuijpers tekende ook van tijd tot tijd
posters voor de Eppo. In nummer 51 van 1979 staat een prachtige
afbeelding van de zogenaamde Short-Mayo combinatie, een Short
S.20 Maia met een Short S.21 Mercury op zijn rug. De naam Mayo is
te danken aan Majoor R.H. Mayo, de ontwerper van dit kunststukje.
Ook op deze
tekening zijn we er getuige van dat Henk zich goed heeft
gedocumenteerd, want de vermelding Imperial Airways is correct en
ook de registratienummers G-ADHJ resp. G-ADHK zijn authentiek!
Op de informatieve site over Imperial Airways vinden we het geweldige verhaal over hoe deze combinatie functioneerde. In de hiernavolgende alinea volgt de vertaling uit het Engels van het gedeelte van deze site dat daarover vertelt:
"De Mercury was ontworpen om post over grote afstanden te vervoeren, maar als het toestel volgeladen was met brandstof en post, dan kwam het niet uit het water los. Het enige doel van de Maia was om op te stijgen met de Mercury op de rug om op enige hoogte het vliegtuig los te laten. Alle vier de motoren van beide vliegtuigen werkten op volle kracht om de combinatie uit het water te trekken."
Eerste afbeelding: 7.26.4.1
Deze beroemde vliegboot figureert maar op één
plaatje (7.26.4.1) van de Tanden van de Draak. Als Lord
Huntingdon en professor Pirandello eind november 1936 naar Honkong
vertrekken met de "Canopus" van Imperial Airways roept 
Huntingdon uit: "EEN
WATERVLIEGTUIG! Dat is het! Dat is ideaal voor ons doel. Ik zal
in Hongkong zo'n toestel charteren. Geld is van geen
belang."
En op dinsdag 8 december 1936 scheepte de Huntingdon-expeditie in op de St. George, een Short Singapore (zie verder).
Dat ene plaatje is echter wel heel secuur gemaakt. De datering is precies goed, want de S.23 maakte zijn eerste succesvolle vlucht op 28 oktober 1936. Maar voordat dit succes bewezen was had Imperial Airways al 28 van deze toestellen besteld. Deze vloot werd de "C"-klasse genoemd, omdat alle toestellen een naam beginnend met een "C" kregen: Canopus, Caledonia, Centaurus etc. En verder blijkt de door Henk getekende Canopus ook werkelijk G-ADHL als registratienummer gehad te hebben. Oog voor detail, wederom, en goed gedocumenteerd! De Canopus diende overigens tot 1946.
Eerste afbeelding: 11.19.2.1
In De Vlucht van de Atlantis lezen we het verhaal van Magnus Ax, die een droom probeert te verwezenlijken: een supergrote vliegboot met de luxe en allure van een cruiseschip. Voor de bevoorrading van zijn "hemelbestormende project" kocht Magnus Ax in 1956 deze beroemde Short Sandringham van BOAC. Deze maatschappij is overigens ontstaan door een fusie van Imperial Airways en British Airways op 1 april 1940. Op plaatje 11.35.3.1 staat trouwens nog een klein grapje in het kenteken PH-AX; PH is standaard voor alle Nederlands vliegtuigen en Magnus heeft het blijkbaar voor elkaar gekregen om AX als letters te mogen gebruiken. Op het zelfde plaatje staat het merkwaardige kenteken PH-UTURE op de Atlantis.
De Short Sandringham is de naoorlogse opvolger van de Short Sunderland. Waar de laatste aanvankelijk voornamelijk voor militaire doeleinden gebruikt werd, kreeg de Sandringham een belangrijke rol in de burgerluchtvaart. De eerste vluchten vonden plaats in 1946.
Eerste afbeelding: 7.27.1.2, 8.13.4.1
Hoewel Lord Huntingdon bij het zien van de Short S.23 op het idee komt van een
watervliegtuig, chartert hij de veel oudere Short Singapore
"St. George" voor de expeditie naar het Drakeneiland.
Het exemplaar uit de Tanden van de Draak heeft 
nooit echt
bestaan. En waar de Canopus wel echt bestaan heeft en het
registratienummer G-ADHL had, is G-AHKJ verzonnen en een
afkorting die naar Henk zelf verwijst (Antonius Hendrikus
Kuijpers Junior, zie ook Het Raadsel van
Franka B1). Anderzijds wekt het tekenwerk aan de St. George
veel bewondering, want in de vele, vele plaatjes van dit
prachtige toestel staat de Short Singapore vanuit de meest
uiteenlopende camera opstellingen afgebeeld. Dus hier kwam heel
wat meer bij kijken dan het natekenen van afbeeldingen uit
bestaande documentatie. Het zou me niet verbazen als Henk een
model van deze dubbeldekker had, ook al is mij er geen bekend bij
de meest gangbare merken.
De Short Singapore was alleen al beroemd vanwege het feit dat Sir Alan Cobham met zijn vrouw en onderzoeksteam een rondtrip rond Afrika maakte van 17 november 1927 tot 31 mei 1928 met een eerste versie genaamd S.5 (zie [1]). Toch ging het met de ontwikkeling van dit vliegtuig verder niet zo vlot, want de S.12 (Mk II) kwam niet verder dan een prototype en pas in 1934/1935 vlogen de eerste S.19's in het Midden en Verre Oosten. En dat deden ze tot circa 1941, toen ze vervangen werden door Short Sunderlands.
Eerste afbeelding: 3.4.1.1
Het heeft me heel wat zoeken gekost eer ik erachter was welk vliegtuig de beroemde Meteo-2 nu eigenlijk was. Uiteindelijk liep ik per ongeluk tegen de oplossing aan in de Airfix-catalogus voor modelvliegtuigen [3]. Nadat de oorspronkelijk voor oorlogsdoeleinden aangeschafte Blohm und Voss BV138 is omgebouwd tot verkenningsvliegtuig Meteo-1 om stormen zo vroeg mogelijk op te sporen, is er blijkbaar ook nog een tweede toestel aangeschaft: de Meteo-2, een Vought OS2U Kingfisher. Verhaaltechnisch is dit vliegtuig beslist noodzakelijk, daar het even later in de storm crasht en de BV138 nog een belangrijke rol moet gaan spelen in de rest van het verhaal. De Meteo-2 is iets gedrongener dan de Kingfisher. Opmerkelijk is ook het uitsteeksel aan de staart, dat ik verder nog nergens ben tegengekomen.
De Kingfisher dateert van 1938 en was ontworpen voor de Amerikaanse Marine als verkenningsvliegtuig, dat als eerste met een katapult gelanceerd kon worden vanaf schepen [1].
Het is een hele klus geweest om aan al deze gegevens te komen. Op de eerste plaats moesten alle albums natuurlijk weer eens doorgespit worden en goed bestudeerd. Bij sommige vliegtuigen stond vermeld om wat voor type het ging, bij andere weer niet en dan moest er gezocht worden. Hierbij heb ik mij hoofdzakelijk bediend van:
Boeken zoals:
[1] Biplanes, Triplanes and
Seaplanes van Michael Sharpe, Grange Books, 2000.
[2] Praktisch handboek vliegtuigen
deel 1 t/m 6, Enzo Angelucci en Paolo Matricardi,
Helmond, 1977.
Catalogi van modelvliegtuigen (zoals van [3] Airfix, Revell, Heller, Academy etc.)
Het internet met
ondermeer de sites:
Imperial
Airways
Aircraft
of the RAF (die ineens -hopelijk tijdelijk- uit de
lucht is; jammer ...)
SEAWINGS
- The Flying Boat web site
© Martin Hooymans / Henk Kuijpers
Terug naar Het Raadsel van Franka
(inleiding)
Terug naar Onze homepage
Schrijf iets in het gastenboek of
mail naar Martin Hooymans